HARESA
HISTORIKE:DEBIMI DHE GJENOCIDI SERB NDAJ SHQIPTAREVE NĖ SANXHAKUN E NISHIT DHE
RRETHE TĖ TJERA
Ēlirimi I viseve te pashallakut te Beogradit dhe
6 nahijet tjera gjat viteve 1800 e deri nevitet 1875 ishte e drejt legjitime
serbe..Mirpo,ne anen tjeter, ajo largoi
popullaten joserbe nga ato treva.Keshtu
sipas nje shenimi historiografik nga periudha 1800 e deri ne vitin 1875 cek se qarqet ushtarake
dhe qeveritare serbe i larguan nga viset e lartepermendura
dhe nga Lugina
e Moraves,siq thot aty,rreth 150.000 banor shqiptare.
Regjimet e dinastis se Obrenoviqeve (1817-1903) vazhduan
politiken teroriste shtetrore ndaj shqiptareve e boshnjakeve, e
gjat30 te shekullit XIX, me qellim te
spastrimit etnik. Ne frymen e kesaj politike,qeveria e Principates se
Serbis urdheroi me 1832 qe ēdo shqiptari dhe
boshnjaku, qe kapet ne territorin e Serbis,ti meshohen nga 25 te rena
me shkop,ndersa me 1834 urdheroi qe te perdoret
ushtria per tiu djegur fshatrat.
Pushteti serb me 1856, me marveshjen
e Paqes se Parisit kishte fituar njefar
te drejte qe ti largoj
te gjith shqiptaret nga qytetet Shumadise,si dhe nga Hercegovina.Me
2 Mars 1865 Knjaz Mihaili kishte nxjerr ligjin
per kolonizimin e te huajve.Me ate ligj
territoret te cilet i posedonin shqiptaret,sidomos nga Sanxhaku i Nishit dhe i Pirotit u serbizuan(jane kolonizuar menjeher pas Kongresit te
Berlinit,sepse ketu Serbia pranohet si shtet.
Duhet theksuar se shqiptaret deri kah fundi i shekullit
XIX qene te vendosur ne shumicen e qyteteve dhe qytezave,fshatrave
te Sanxhakut teNishit e me gjer.pjesa
derrmuese e familjeve shqiptare ishin perqendruar ne qarkun e Toplices(Rethi I Prokuples,Dobriqit,Kosanices dhe pjes te Jabllanices
e te Pustarekes me Kurshumli),Qarkun
e Vranjes(pjes rethit e te Pustarekes
dhe Jabllanicers,rrethi i leskocit,Polanica,Gerdelica,Masurica,Pqinja,Inogoshtetj.),si dhe ne qarkune
e Nishit e disa edhe ne at te Pirotit.Banore
shqiptar kishe edhe ne vendet tjera,e sidomos ne qytete,si psh.ne Qupri,Paraqin,Uzhic,Krushec,Aleksinc,Karanovc(Kraleve) e deri te beogradi.
Popullsia shqiptare ne trevat e Sanxhankut te Nishit, ishte
e vendosur kryesisht ne keto vendbanime:
-Alikinci,Alabana,Arbanashka,Arbanashci,Araqa,Hasanovci;
-Balltiqi,Barllova,Bajshtica e Eperme,Bajshtica
e
Poshtme,Balinovci,Baca,Banjska,Bajqiqi,Bajqinca,Buci,Borova,Banja e
Repanjes,Bajqinovci,Bardyzi,Banja,Babviqevci,Babatica,Babishevci,Banjabara,Bajra,Batushica,Barlova,Berila,Bedila,Bellanica,Belibregu,Bellotini,Bellobr
egu,Bellanovci,Berxhika,Beselica,Berbatofci,Bellpola,Belegu,Bubavci,Berjana,Beashtica
ePoshtme,Binovci,Bllaca,Boka,Borovci,Borinci,Bojniku,Bunovci,Bogujevci,bujanovci,Bugujevci(ne
rrethin e Jabllanices),Buzhurana,Breznica,Bresternavi,Brallova,Brajshori,Branina,bresi,Brezniqiqi,Breznica,Bullatovci,Buqinca,Bublica,Bufca,Burevica,Burinci,Bud
eci,Bumbereku,Bullaini,Bukollrami,Bukozhani,Bukovagllava,bushtrani,Buqinca,Byqmeti
i Eperm,Byqmeti i Poshtem,Byqmeti
i Mesem,Bugunuvci; -Cervaneku,Cernoverni,Cerrcavci
i Eperm,Cerrcavci i Poshtem,Cerrnatova;
Ēestelina,Ēiftliku,Ēokoti,9nje ne qarkun e Nishit e nje ne Jabllanic),Ēukovci; -Dankoviqi,Devotini,Dedinca,Devqa e
Eperme,degermeni,Dediqi,Dekutina,Deshullovci,Dedishka,Dikovci,Dllugojnica,Dobratiqi,Debrejance,Dobrasheva,dobridolli,Dragideli,Dragusha
e Eperma,dragusha e
Poshtme,Dranica,Dragobuzhda,draganci,drevina,Drenova,Drenci,Drenovci,Dubrava,Dubranja,Dubnica,Durnjaci,Dubova,Dugidelli,Dugolluka,Dublica,dukati,Druga
levci,Dubulevi; -Gazdara,Gajtani,Gabinca,Graica,Granica,Gesolica,Gegla,Gerguri(ne
Jabllanic),Gerguri(ne rrethin te Prokuples),Gojnofci,Gopnja,Gollaku,Govori,Grabofci,Gragoqevci,Grabovica,Gerbafci,Grebolica,Gllasoviku,Gllasnoviqi,Gradni,Gunjaraku,gurivica,Gubetini,gurgurofci,gurgurova,Gurgora;
-Gjemnica,Gjelekari,Gjelekara,Gjaka e Eperme,Gjaka e Poshtme,Gjukella,gjorgjefci,Gjushica,Gjingjusha,Gjurkofci,Gjurefci,Gjikolli,Gjurgjefci;
-Hergaja,Huruglica e Eperme,Huruglica
e Poshtme; -Igrishta(e
Vranjes),Igrishta( e Pusta Rekes),Ivankulla,Ivanja,Izumna;
-Jabuqa,Jakofci,Jashanica e Eperme,Jashanica
e Poshtme,Jellashinca; -Kamenica,Katundmorina(rrethi i Nishit),Komotena,Kumareva,Kallabofci,Katuni,Kacabaqi,Katiqi,Kapiti,Klaiqi,Klisurica,Konjufci,Koprani,Konxheli,Korbevci,Kodra,Konjuva,Konjuhi,Kojqiqi,
Koqane,Kremenata,Kertoku,Krivaqa,Krushevica,kerqmara
e Eperme,Kerqmara e Poshtme,Kovanlloku,Kutllovci
i eperm,Kutllovci I
Poshtem,Kuqi,krushevica,Kutllova,Kutllat,Kozmaqi,Koznica,Kordinci i Poshtem,Kordinci i Eperm,Kastrati,Kallabovci,Kalimanca,Koshareva,Konjina;
-Legatica,Lebofci,Levqa e Eperme,Lebana,leci,Leskovabara,Lepanja,Leboshtica,Letovnishte,Leturna,Lumeqi,Lepenica,lipovica,Lusha;Llallinca,Llazalla,Llapashtica,Llozana,Llozna,Llopetinca,
Llugiqi,Llumnica,Llukova,Llugari;
Manistirishta,Masurica,Magashi,Mazareqi,Maleivci,Makovci,Magova,Magarenja,marovci,maqedonci,Maqestena,Magjera,Maqina,Maqkovci,Matarova,Matajevci
i madh,Matajevci I
Vogel,merqezi,Megja,Maqkovci,Mekishi,Merofci,Mesgraja,Megjuana,mehanja,Mealica,Mernica,Medveci,(Merqa,Mellova,Merveshi,Mekishi,Meshica,Merkonja,Merlak u,Merkoviqi),te gjith keta emra
ne kllapa jan me (e paza pas
M),Megjurova,Milina,Miroqica,Mikullofci,Mikulani,Mirovci,Miroshevci,Milivojci,Miskiqi,Mirosllavi,Mirinca,Mihalica,Molla
e Kuqe,Momqilli,Mugosha,Muzaqa,Muqena,Muleviqi;
-Novosella,Neredovci i Eperm,Neredovci
i Poshtem,Negosavla,Novosella( nje
ne qarkune e Toplices e nje ne at te vranjes),Neveda,Nelaku,Nesushta;
-Orlishte,Orana,orlana,Oraqi,Obertinca,Obllaqina,Ostrogllava,Obarda,Orashci;
-Paqarada,Parada,Pasjaqa,Pasjaqa(Nish),Pavllovci,Pallata,Pashici,Petrovci,pevatica,Perunika,Pestishi,pestini,Petrila,Pertata,Peqenci,Pokofci,Pervetica
,Peroshtica,Pllana e Madhe,Pllana
e Vogel,Plakova,Plloqniku,perkatesishtPllashniku i Eperm,Pllashniku i
Poshtem,Poterzhani,Popofci,Popova,Poturqoi,Pareqi,Pollomi,Pollomi(nje ne qarkun ee
Vranjes e tjetri te Prokuples),Prebeza
e Eperme,Prebeza e
Poshtme,Prekoqna,Pretreshnja,Prekodelli,Prekedini,Prevallci,Preboji,Preseka,Prekopqellnika,Prekopuca,Prekorogja,Prekashtica,Preobrazhenja,Preopollci,P
iskala,Pishteva,Pustoshillova,Pustovojllovci,Pukovci,Pupovica;
-Qyqalla,Qunglla;
Radeci,Radovci,Rabovci,Rafuna,Rakovica,rashka,Rashica,Rastelica,raqa,rasuhaqa,Ramabaja,Ramnishta,Ravnishori,Ravnareka,Rashevci,Rataji,rastavica,Ruman
ovci,Raputofci,Rastavica,Rasturrula,ragjenovci,Radinovci,Ramadeni,Relinci,Reqica
e Eperme,Reqica e Poshtme(ne
Toplic),Teqica e Leskovcit,Retkoceri i Eperm,Retkoceri
i Poshtem,Resinci,Ribinci,Rudari,rukofci,Runjiku,Rubofci;
-Samakova,Sellova,Seoce,Sekicolli,seqinica,Selishta,Sekiraqa,Sllavnica,Sllamniku,Sllabniku,Sllatina,Siarina,Slishani,Slivnica,Slivova,Simnica,Sinanova
,Sodarca,Skobari,Skoverqa,Statovci,Stublla,Stashillova,Starasella,Starobanja,Surdulica,Suvidolli,Suvojnica,Suvamorava,Sudimla,Svinjisishte,Sfirca,Svin
jarina,Sfarqa e eperme,Sfarqa
Poshtme,Sagonjeva,Samarinci,Sagorjeva,Studenci,Spanca,Smrdani,Stropska,Smiloviqi,Stullca;
-Sharprinci,shahiqi,Shqrrlinci,Shahinovci,shatra e Eperme,Shatra e Poshtme,Sharci,Shanalluka,Shuliqi,perkatesisht
Shylyshi,Shillova,Shipovci,Shishmanovci,Shirokonjeva,Shulemaja,Shushnjaku,Shtullca;
-Talirofci,Terstena,(Ternava
e Poshtme,Ternave e Eperme,Ternava(Nish),terpeza,Terrha,Termkolli,Terbunja
e Eperme,Terbunja e Poshtme,Ternavillazi)
te gjith keta emra ne kllapa
jan me e-paza
pas
T,Tena,Tihofci,Toqani,Toverlani,Toshi,topllaci,Topanica,Togaqevci,Treqaku,Trebinja,Tullari,(Jabllanic),Tullari(Prokuple),Tmava,Turjana,Tupalla,Tupalla
(Nish),Turqica,Tubuzhde; -Umi,Uzllok,Ushi;
-Vardeniku,Vardini,Vasiqevci,(Verbica,Verbova,Verbovci,Vertopi)
keta emra ne kllapa jan me
e-paza pas V,Vrella,Vagermeni,Veqa,Vllasa e Eperme,Vuqaku,Vishesella,Vitosha,Vllahinja,Vllasa(e
Prokuples),Vllasa(e qarkut te Vranjes),Vllahova,vova,Vojllovci i Eperm,Vodica,Vojiznova,Verbovci
i Eperm,Vrezhina
ePoshtme,Visoka,Vershefci,Vranovci,Vuqjaku,Vukojefci,Vuqa,Vujanova,Vujiznova(Nish);
-Zagragja,zaravinja,Zllatokoni,Zakishenje,Zuqa,Zllata,Zubuvci,Zebica;
-Zhapska,Zhegrova,Zhdelova,Zhinipoyoku,Zhitorogja,Zhuqa,Zhuqi.
-Qytetet:Prokupla,Kushumlia,Leskoci,Vranja,Nishi,Sharqoj
Sheherqoj(Piroti),Bellapallanka,Tėrni. Gjithsej:551 vendbanime.Mirpo
ekzistojn edhe vendbanime te tjera.Numri
i te cilave sillet rreth 700 vendbanime.
Procesine e kolonizimit te trojeve shqiptare
me elementin sllav dhe te
shpernguljes me dhun te shqiptarve
per realizuar transformimin
e hartes etnike ne favor te vet,Serbia dhe
Mali i Zi gjat periudhave me te
reja historike,kane vazhduar te zbatojnė
sidomos nga vitet e Krizes Lindore(1875),respektivisht qe nga lufta
ruso-turke(1877-1878),kur Serbia
pushtoi Sanxhankun e Nishit,ku benin pjes edhe viset
etnike shqiptare si ;Toplica,Kushumlia,Vranja,Masurica,Krahina
e Leskocit,Prokupla etj.Serbia
ushtroi nje gjenecit masiv ndaj popullsis shqiptare,qe u mbeshtet edhe ne forcat ruse.ushtaraket serb per te realizuar ket
qelllim kishin perdorur mjetet me brutale te likuidimit
fizik te shqiptarve duke mos kursyer as femijet,grat e pleqet.Mbi 35.000 shqiptar te moshave
te ndryshme gjeten vdekjen nga zjarri i armeve,i
bajonetave , nga djegjet per se gjalli,nga ngrirjet ne debor e akulli.Pati edhe shum nena te
ngrira me foshnje ne gji.Pastaj ata plaqkiten,dogjen e shkaterruan shum fshatra shqipatre.Djegjet
e shkatrrimet e shtepive te shqiptarve qen
te pa llogaritshme
gati te gjitha
fshatrat shqiptare u ben shkrum e hine
kulm te dimrit
te ashper.vetem ne njeren nga lagjen
e qytetit qene ber shkrum e hi
300 shtepi shqiptare.Grabitjet
e pasurive ishin masive duke nisur
qe nga stolit
e deri te mobiljet,shtroj-mbuloj,veshjet,parat,drithrat,bulmetrat,bagtit
etj.
Kolonizimi dhe shfarosja e shqiptarve behej ne menyrat dhe metodat me
mizore dhe me barbare,per qka deshmojn edhe
vet serbet;
Disa familje shqiptare iknin dhe terhiqeshin ne lugin e lumit te
Moraves Jugore,neper te ftoftit tė
madh,pran rruges neper gryken e Gerdelices deri te Vranja dhe
Kumanova,shiheshin femijė te hedhur dhe
te vdekur dhe pleq te
ngrir.terheqja ka qen tragjike,kuajt dhe qet terhiqeshin
ngadale qerret neper borė,sepse qerre kishin pak.Disa
femij te hedhur,te humbur apo gjysm te
vdekur nga lodhja dhe uria
kane qen te enjtur dhe
te fryr si
daullja,disa i linte shpirti ateher kur tanet i ushqenin ose pas ngrenjes(Te
dhenat nga Stefan L.Popoviq-Putovanje po Novoj Serbie,(Udhtimi
neper Serbin e Re) Beograd,1950,fq.345).
Shkrimtari serb Jovan Haxhivasileviq,shpjegon qellimet
e qeveris serbe per pushtimin e territoreve ne Jug.Ai shkruan se debimi i shqiptarve u be me qellimqe
Serbia te behet shtet i paster
nacional dhe te krijohet mundsi
qe aksioni serb ne te ardhmen
te drejtohet ka pjeset e Kosoves.
Me ndjekjen e shqiptarve disa fshatra ne ato an mbet plotesisht te shkreta,disa fshatrave nuk u diheshin emrat, sepse nuk kishte
kush ti tregonte.Nga
keto vise per nje koh te
shkurter u be pastrimi etnik mbi 700 fshatrave e vendbanimeve shqiptare me nje popullsi
rreth 300.000 veta.Ne vend te tyre
u vendosen serbet dhe malazezet besnik
te regjimit.
Popullata e debuar shqiptare nga Sanxhaku
i Nishit,kryesisht u vendos
ne territorin e Kosoves se sotme,disa u vendosen ne territorine e maqedonis e shum prej tyre
te mjer perfunduan
jasht Kosoves,pertej Bosforit,ne shkretetirat e Anadollit e me gjer.
Disponojmė edhe me te dhenat
e fshatrave ne Kosovė,ne te cilat u vendosen
kjo popullat.