HARESA HISTORIKE:DEBIMI DHE GJENOCIDI SERB NDAJ SHQIPTAREVE NË SANXHAKUN E NISHIT DHE RRETHE TË TJERA

Çlirimi I viseve te pashallakut te Beogradit dhe 6 nahijet tjera gjat viteve 1800 e deri nevitet 1875 ishte e drejt legjitime serbe..Mirpo,ne anen tjeter, ajo largoi popullaten joserbe nga ato treva.Keshtu sipas nje shenimi historiografik nga periudha 1800 e deri ne vitin 1875 cek se qarqet ushtarake dhe qeveritare serbe i larguan nga viset e lartepermendura dhe nga Lugina e Moraves,siq thot aty,rreth 150.000 banor shqiptare.
Regjimet e dinastis se Obrenoviqeve (1817-1903) vazhduan politiken teroriste shtetrore ndaj shqiptareve e boshnjakeve, e gjat’30 te shekullit XIX, me qellim te spastrimit etnik. Ne frymen e kesaj politike,qeveria e Principates se Serbis urdheroi me 1832 qe çdo shqiptari dhe boshnjaku, qe kapet ne territorin e Serbis,ti meshohen nga 25 te rena me shkop,ndersa me 1834 urdheroi qe te perdoret ushtria per t’iu djegur fshatrat.
Pushteti serb me 1856, me marveshjen e Paqes se Parisit kishte fituar njefar te drejte qe ti largoj te gjith shqiptaret nga qytetet Shumadise,si dhe nga Hercegovina.Me 2 Mars 1865 Knjaz Mihaili kishte nxjerr ligjin per kolonizimin e te huajve.Me ate ligj territoret te cilet i posedonin shqiptaret,sidomos nga Sanxhaku i Nishit dhe i Pirotit u serbizuan(jane kolonizuar menjeher pas Kongresit te Berlinit,sepse ketu Serbia pranohet si shtet.
Duhet theksuar se shqiptaret deri kah fundi i shekullit XIX qene te vendosur ne shumicen e qyteteve dhe qytezave,fshatrave te Sanxhakut teNishit e me gjer.pjesa derrmuese e familjeve shqiptare ishin perqendruar ne qarkun e Toplices(Rethi  I Prokuples,Dobriqit,Kosanices dhe pjes te Jabllanices e te Pustarekes me Kurshumli),Qarkun e Vranjes(pjes rethit e te Pustarekes dhe Jabllanicers,rrethi i leskocit,Polanica,Gerdelica,Masurica,Pqinja,Inogoshtetj.),si dhe ne qarkune e Nishit e disa edhe ne at te Pirotit.Banore shqiptar kishe edhe ne vendet tjera,e sidomos ne qytete,si psh.ne Qupri,Paraqin,Uzhic,Krushec,Aleksinc,Karanovc(Kraleve) e deri te beogradi.
Popullsia shqiptare ne trevat e Sanxhankut te Nishit, ishte e vendosur kryesisht ne keto vendbanime:
-Alikinci,Alabana,Arbanashka,Arbanashci,Araqa,Hasanovci; -Balltiqi,Barllova,Bajshtica e Eperme,Bajshtica e
Poshtme,Balinovci,Baca,Banjska,Bajqiqi,Bajqinca,Buci,Borova,Banja e Repanjes,Bajqinovci,Bardyzi,Banja,Babviqevci,Babatica,Babishevci,Banjabara,Bajra,Batushica,Barlova,Berila,Bedila,Bellanica,Belibregu,Bellotini,Bellobr egu,Bellanovci,Berxhika,Beselica,Berbatofci,Bellpola,Belegu,Bubavci,Berjana,Beashtica ePoshtme,Binovci,Bllaca,Boka,Borovci,Borinci,Bojniku,Bunovci,Bogujevci,bujanovci,Bugujevci(ne rrethin e Jabllanices),Buzhurana,Breznica,Bresternavi,Brallova,Brajshori,Branina,bresi,Brezniqiqi,Breznica,Bullatovci,Buqinca,Bublica,Bufca,Burevica,Burinci,Bud eci,Bumbereku,Bullaini,Bukollrami,Bukozhani,Bukovagllava,bushtrani,Buqinca,Byqmeti i Eperm,Byqmeti i Poshtem,Byqmeti i Mesem,Bugunuvci;  -Cervaneku,Cernoverni,Cerrcavci i Eperm,Cerrcavci i Poshtem,Cerrnatova;
Çestelina,Çiftliku,Çokoti,9nje ne qarkun e Nishit e nje ne Jabllanic),Çukovci; -Dankoviqi,Devotini,Dedinca,Devqa e Eperme,degermeni,Dediqi,Dekutina,Deshullovci,Dedishka,Dikovci,Dllugojnica,Dobratiqi,Debrejance,Dobrasheva,dobridolli,Dragideli,Dragusha e Eperma,dragusha e Poshtme,Dranica,Dragobuzhda,draganci,drevina,Drenova,Drenci,Drenovci,Dubrava,Dubranja,Dubnica,Durnjaci,Dubova,Dugidelli,Dugolluka,Dublica,dukati,Druga levci,Dubulevi; -Gazdara,Gajtani,Gabinca,Graica,Granica,Gesolica,Gegla,Gerguri(ne Jabllanic),Gerguri(ne rrethin te Prokuples),Gojnofci,Gopnja,Gollaku,Govori,Grabofci,Gragoqevci,Grabovica,Gerbafci,Grebolica,Gllasoviku,Gllasnoviqi,Gradni,Gunjaraku,gurivica,Gubetini,gurgurofci,gurgurova,Gurgora;
-Gjemnica,Gjelekari,Gjelekara,Gjaka e Eperme,Gjaka e Poshtme,Gjukella,gjorgjefci,Gjushica,Gjingjusha,Gjurkofci,Gjurefci,Gjikolli,Gjurgjefci;
-Hergaja,Huruglica e Eperme,Huruglica e Poshtme;  -Igrishta(e Vranjes),Igrishta( e Pusta Rekes),Ivankulla,Ivanja,Izumna;  -Jabuqa,Jakofci,Jashanica e Eperme,Jashanica e Poshtme,Jellashinca; -Kamenica,Katundmorina(rrethi i Nishit),Komotena,Kumareva,Kallabofci,Katuni,Kacabaqi,Katiqi,Kapiti,Klaiqi,Klisurica,Konjufci,Koprani,Konxheli,Korbevci,Kodra,Konjuva,Konjuhi,Kojqiqi, Koqane,Kremenata,Kertoku,Krivaqa,Krushevica,kerqmara e Eperme,Kerqmara e Poshtme,Kovanlloku,Kutllovci i eperm,Kutllovci I Poshtem,Kuqi,krushevica,Kutllova,Kutllat,Kozmaqi,Koznica,Kordinci i Poshtem,Kordinci i Eperm,Kastrati,Kallabovci,Kalimanca,Koshareva,Konjina;
-Legatica,Lebofci,Levqa e Eperme,Lebana,leci,Leskovabara,Lepanja,Leboshtica,Letovnishte,Leturna,Lumeqi,Lepenica,lipovica,Lusha;Llallinca,Llazalla,Llapashtica,Llozana,Llozna,Llopetinca,

Llugiqi,Llumnica,Llukova,Llugari;
Manistirishta,Masurica,Magashi,Mazareqi,Maleivci,Makovci,Magova,Magarenja,marovci,maqedonci,Maqestena,Magjera,Maqina,Maqkovci,Matarova,Matajevci i madh,Matajevci I Vogel,merqezi,Megja,Maqkovci,Mekishi,Merofci,Mesgraja,Megjuana,mehanja,Mealica,Mernica,Medveci,(Merqa,Mellova,Merveshi,Mekishi,Meshica,Merkonja,Merlak u,Merkoviqi),te gjith keta emra ne kllapa jan me (e paza pas M),Megjurova,Milina,Miroqica,Mikullofci,Mikulani,Mirovci,Miroshevci,Milivojci,Miskiqi,Mirosllavi,Mirinca,Mihalica,Molla e Kuqe,Momqilli,Mugosha,Muzaqa,Muqena,Muleviqi;
-Novosella,Neredovci i Eperm,Neredovci i Poshtem,Negosavla,Novosella( nje ne qarkune e Toplices e nje ne at te vranjes),Neveda,Nelaku,Nesushta;
-Orlishte,Orana,orlana,Oraqi,Obertinca,Obllaqina,Ostrogllava,Obarda,Orashci;
-Paqarada,Parada,Pasjaqa,Pasjaqa(Nish),Pavllovci,Pallata,Pashici,Petrovci,pevatica,Perunika,Pestishi,pestini,Petrila,Pertata,Peqenci,Pokofci,Pervetica ,Peroshtica,Pllana e Madhe,Pllana e Vogel,Plakova,Plloqniku,perkatesishtPllashniku i Eperm,Pllashniku i Poshtem,Poterzhani,Popofci,Popova,Poturqoi,Pareqi,Pollomi,Pollomi(nje ne qarkun ee Vranjes e tjetri te Prokuples),Prebeza e Eperme,Prebeza e Poshtme,Prekoqna,Pretreshnja,Prekodelli,Prekedini,Prevallci,Preboji,Preseka,Prekopqellnika,Prekopuca,Prekorogja,Prekashtica,Preobrazhenja,Preopollci,P iskala,Pishteva,Pustoshillova,Pustovojllovci,Pukovci,Pupovica; -Qyqalla,Qunglla;
Radeci,Radovci,Rabovci,Rafuna,Rakovica,rashka,Rashica,Rastelica,raqa,rasuhaqa,Ramabaja,Ramnishta,Ravnishori,Ravnareka,Rashevci,Rataji,rastavica,Ruman ovci,Raputofci,Rastavica,Rasturrula,ragjenovci,Radinovci,Ramadeni,Relinci,Reqica e Eperme,Reqica e Poshtme(ne Toplic),Teqica e Leskovcit,Retkoceri i Eperm,Retkoceri i Poshtem,Resinci,Ribinci,Rudari,rukofci,Runjiku,Rubofci;
-Samakova,Sellova,Seoce,Sekicolli,seqinica,Selishta,Sekiraqa,Sllavnica,Sllamniku,Sllabniku,Sllatina,Siarina,Slishani,Slivnica,Slivova,Simnica,Sinanova ,Sodarca,Skobari,Skoverqa,Statovci,Stublla,Stashillova,Starasella,Starobanja,Surdulica,Suvidolli,Suvojnica,Suvamorava,Sudimla,Svinjisishte,Sfirca,Svin jarina,Sfarqa e eperme,Sfarqa  Poshtme,Sagonjeva,Samarinci,Sagorjeva,Studenci,Spanca,Smrdani,Stropska,Smiloviqi,Stullca;  -Sharprinci,shahiqi,Shqrrlinci,Shahinovci,shatra e Eperme,Shatra e Poshtme,Sharci,Shanalluka,Shuliqi,perkatesisht Shylyshi,Shillova,Shipovci,Shishmanovci,Shirokonjeva,Shulemaja,Shushnjaku,Shtullca;
-Talirofci,Terstena,(Ternava e Poshtme,Ternave e Eperme,Ternava(Nish),terpeza,Terrha,Termkolli,Terbunja e Eperme,Terbunja e Poshtme,Ternavillazi) te gjith keta emra ne kllapa jan me e-paza pas T,Tena,Tihofci,Toqani,Toverlani,Toshi,topllaci,Topanica,Togaqevci,Treqaku,Trebinja,Tullari,(Jabllanic),Tullari(Prokuple),Tmava,Turjana,Tupalla,Tupalla (Nish),Turqica,Tubuzhde; -Umi,Uzllok,Ushi;
-Vardeniku,Vardini,Vasiqevci,(Verbica,Verbova,Verbovci,Vertopi) keta emra ne kllapa jan me e-paza pas V,Vrella,Vagermeni,Veqa,Vllasa e Eperme,Vuqaku,Vishesella,Vitosha,Vllahinja,Vllasa(e Prokuples),Vllasa(e qarkut te Vranjes),Vllahova,vova,Vojllovci i Eperm,Vodica,Vojiznova,Verbovci i Eperm,Vrezhina ePoshtme,Visoka,Vershefci,Vranovci,Vuqjaku,Vukojefci,Vuqa,Vujanova,Vujiznova(Nish); -Zagragja,zaravinja,Zllatokoni,Zakishenje,Zuqa,Zllata,Zubuvci,Zebica;
-Zhapska,Zhegrova,Zhdelova,Zhinipoyoku,Zhitorogja,Zhuqa,Zhuqi.
-Qytetet:Prokupla,Kushumlia,Leskoci,Vranja,Nishi,Sharqoj Sheherqoj(Piroti),Bellapallanka,Tërni.  Gjithsej:551 vendbanime.Mirpo ekzistojn edhe vendbanime te tjera.Numri i te cilave sillet rreth 700 vendbanime.
Procesine e kolonizimit te trojeve shqiptare me elementin sllav dhe te shpernguljes me dhun te shqiptarve per realizuar transformimin e hartes etnike ne favor te vet,Serbia dhe Mali i Zi gjat periudhave me te reja historike,kane vazhduar te zbatojnë sidomos nga vitet e Krizes Lindore(1875),respektivisht qe nga lufta ruso-turke(1877-1878),kur Serbia pushtoi Sanxhankun e Nishit,ku benin pjes edhe viset etnike shqiptare si ;Toplica,Kushumlia,Vranja,Masurica,Krahina e Leskocit,Prokupla etj.Serbia ushtroi nje gjenecit masiv ndaj popullsis shqiptare,qe u mbeshtet edhe ne forcat ruse.ushtaraket serb per te realizuar ket qelllim kishin perdorur mjetet me brutale te likuidimit fizik te shqiptarve duke mos kursyer as femijet,grat e pleqet.Mbi 35.000 shqiptar te moshave te ndryshme gjeten vdekjen nga zjarri i armeve,i bajonetave , nga djegjet per se gjalli,nga ngrirjet ne debor e akulli.Pati edhe shum nena te ngrira me foshnje ne gji.Pastaj ata plaqkiten,dogjen e shkaterruan shum fshatra shqipatre.Djegjet e shkatrrimet e shtepive te shqiptarve qen te pa llogaritshme gati te gjitha fshatrat shqiptare u ben shkrum e hine kulm te dimrit te ashper.vetem ne njeren nga lagjen e qytetit qene ber shkrum e hi 300 shtepi shqiptare.Grabitjet e pasurive ishin masive duke nisur qe nga stolit e deri te mobiljet,shtroj-mbuloj,veshjet,parat,drithrat,bulmetrat,bagtit etj.
Kolonizimi dhe shfarosja e shqiptarve behej ne menyrat dhe metodat me mizore dhe me barbare,per qka deshmojn edhe vet serbet;
“Disa familje shqiptare iknin dhe terhiqeshin ne lugin e lumit te Moraves Jugore,neper te ftoftit të madh,pran rruges neper gryken e Gerdelices deri te Vranja dhe Kumanova,shiheshin femijë te hedhur dhe te vdekur dhe pleq te ngrir.terheqja ka qen tragjike,kuajt dhe qet terhiqeshin ngadale qerret neper borë,sepse qerre kishin pak.Disa femij te hedhur,te humbur apo gjysm te vdekur nga lodhja dhe uria kane qen te enjtur dhe te fryr si daullja,disa i linte shpirti ateher kur tanet i ushqenin ose pas ngrenjes”(Te dhenat nga Stefan L.Popoviq-Putovanje po Novoj Serbie,(Udhtimi neper Serbin e Re) Beograd,1950,fq.345).
Shkrimtari serb Jovan Haxhivasileviq,shpjegon qellimet e qeveris serbe per pushtimin e territoreve ne Jug.Ai shkruan se debimi i shqiptarve u be me qellim”qe Serbia te behet shtet i paster nacional dhe te krijohet mundsi qe aksioni serb ne te ardhmen te drejtohet ka pjeset e Kosoves”.
Me ndjekjen e shqiptarve disa fshatra ne ato an mbet plotesisht te shkreta,disa fshatrave nuk u diheshin emrat, sepse nuk kishte kush ti tregonte.Nga keto vise per nje koh te shkurter u be pastrimi etnik mbi 700 fshatrave e vendbanimeve shqiptare me nje popullsi rreth 300.000 veta.Ne vend te tyre u vendosen serbet dhe malazezet besnik te regjimit.
Popullata e debuar shqiptare nga Sanxhaku i Nishit,kryesisht u vendos ne territorin e Kosoves se sotme,disa u vendosen ne territorine e maqedonis e shum prej tyre te mjer perfunduan jasht Kosoves,pertej Bosforit,ne shkretetirat e Anadollit e me gjer.
Disponojmë edhe me te dhenat e fshatrave ne Kosovë,ne te cilat u vendosen kjo popullat.